Tak jak zapowiadałem, w tym odcinku zajmiemy się kilkoma podstawowymi efektami dostępnymi w patternach, a które dotyczą głośności dźwięku. Będziemy brać pod uwagę trzy najpopularniejsze programy muzyczne, czyli ProTrackera, OctaMEDa i DigiBoostera. Co prawda większość podstawowych poleceń jest taka sama w każdym z tych programów, jednak występują drobne różnice przy praktycznej pracy.

Siła głosu

Jedną z podstawowych i równocześnie najczęściej używanych funkcji jest głośność odtwarzanego dźwięku. Można ją ustawiać nie tylko w ramach określonego patternu, może przyjmować inną wartość w każdym kanale, a nawet w każdej pozycji patternu. Na pierwszy rzut oka ta ostatnia możliwość wydaje się być mało uzasadniona, jednak znam przypadki modułów, gdzie zastosowanie funkcji szybkiej zmiany głośności na kilku kanałach daje wyjątkowy efekt brzmieniowy.

Tak się szczęśliwie składa, że głośność we wszystkich wymienionych programach ustawiana jest w taki sam sposób. Służy do tego celu polecenie "C", które przyjmuje wartości dwucyfrowe z zakresu od 00 do 64 dziesiętnie i od 00 do 40 przy zapisie szesnastkowym. Liczby podaję celowo w obu formatach, gdyż w ProTrackerze można je podawać tylko szesnastkowo, natomiast w OctaMEDzie i DigiBoosterze mamy możliwość przełączania trybu pracy w ustawieniach.

Sposób użycia polecenia "C" jest standardowy, zobaczmy to na najprostszym przykładzie:

Mamy polecenie "C25", co oznacza, że dźwięk w tej pozycji patternu będzie odtwarzany z głośnością 25. Jednak taki sposób wykorzystania funkcji "C" nie jest jedynym możliwym. Polecenie to nie musi być używane koniecznie w pozycji, gdzie znajduje się konkretna nuta. Wygląda to następująco:

A-3 4000
--- 0000
--- 0C17

W tym przypadku głośność jest zmieniona do wartości 17, ale dopiero w trakcie odtwarzania dźwięku "A-3", w dwie pozycje po rozpoczęciu wybrzmienia instrumentu. Warto zauważyć, że w pozycji, gdzie znajduje się nuta "A-3" nie jest określona żadna głośność, co oznacza, że dźwięk będzie odtwarzany tak, jak zostało to zdefiniowane wcześniej w patternie lub z głośnością domyślną. Polecenie "C" nie dostarcza nam żadnych dalszych komplikacji ani niespodzianek.

Crescendo i Diminuendo

Co innego jeśli chcemy uzyskać efekt bardziej precyzyjny. Z definicji crescendo to stopniowe zwiększenie natężenia dynamiki w utworze. Jego odwrotnością jest diminuendo, zwane również decrescendo i raczej takie nazewnictwo zostało przyjęte w amigowych programach muzycznych. W omawianych edytorach oba efekty polegają wprost na płynnym zwiększeniu lub zmniejszeniu głośności dźwięku. Nieco to naciąga definicję crescenda. Muzycznie nie jest to do końca prawidłowe, gdyż dynamika zwykle odnosi się do całości utworu, ale określenie to najlepiej oddaje efekt użycia kolejnego polecenia ProTrackera, które chcę omówić, a mianowicie "A".

Sposób użycia jest tutaj trochę bardziej skomplikowany, gdyż polecenie to przyjmuje dwie oddzielne wartości. Aby to lepiej wyjaśnić, znowu posiłkuję się przykładem. W patternie będziemy mieli do czynienia z następującym zapisem:

A-3 4A10
lub
A-3 4A01
lub
A-3 4A00

W pierwszym przypadku polecenie to "A10", co powoduje, że głośność jest zwiększana o podaną wartość, czyli 1. Oczywiście możemy wpisać wartość większą, jednak musi być podana w pierwszej pozycji po "A". Jeśli bowiem wpiszemy tę samą wartość jako ostatnią, czyli "A01" - tak jak w naszym drugim przykładzie - głośność będzie zmniejszana. Trzeba pamiętać, że niezależnie od tego czy wartość, o którą ma zostać zmieniona głośność wpiszemy w pierwszej czy drugiej pozycji, pozostała liczba musi być zerem. Musimy więc stosować zapis w formacie "A0x" lub "Ax0". Jeśli nie będziemy tego przestrzegać, nie uzyskamy pożądanego efektu. Dla porządku podam jeszcze, że użycie polecenia "A00" nie spowoduje żadnego efektu, głośność będzie na tym samym poziomie co wcześniej, ale nie polecam nadużywania takiego zapisu.

Zwróćmy teraz uwagę, że głośność nie musi być zmieniana w każdej pozycji o tę samą wartość. Wypróbujmy poniższy schemat:

A-3 4C37
--- 4A01
--- 4A01
--- 4A20

Zauważmy, że o ile obie pozycje "A01" powodują łącznie zmniejszenie głośności o 2 jednostki to użycie polecenia "A20" spowoduje powrót do wcześniejszego poziomu głośności w ramach tylko jednej pozycji patternu. Możemy zatem regulować głośność z różną szybkością i nie musimy wcale uważać, by poziom zmniejszania poziomu dźwięku był taki sam jak jego wznoszenie.

Jak łatwo zauważyć użycie polecenia "C" również powoduje ustawienie określonego poziomu głośności. Jaka jest zatem różnica pomiędzy poleceniem "C" i "A"? Jeśli porównamy efekt działania obu poleceń stwierdzimy, że "C" nie powoduje płynnej zmiany głośności, a jedynie ustawia określony poziom, a więc mamy zmniejszanie lub zwiększanie głośności "schodkowo", co słychać przy odtwarzaniu, zmiana jest natychmiastowa. Natomiast użycie polecenia "A" spowoduje płynną zmianę głośności, tak aby nie było to wyraźnie słyszalne, w sposób elegancki. Ponadto używając "A" nie musimy wiedzieć jaka była wcześniej ustalona wartość głośności, musimy tylko określić czy chcemy ją zwiększyć, czy zmniejszyć i jak szybko ma to nastąpić.

Widać, że wszystko zależy od tego jaki efekt chcemy uzyskać, czy chcemy zmienić dynamikę dźwięku nagle, czy płynnie. Możemy również wykorzystać możliwość połączenia poleceń "A" i "C", co może skutkować uzyskiwaniem jeszcze bardziej interesujących efektów niż używanie tych poleceń osobno. Tak to działa w ProTrackerze i DigiBoosterze, który w tym przypadku jest zgodny ze swoim pierwowzorem. Jeśli zajrzymy do możliwości OctaMEDa szybko odkryjemy, że dla efektu crescenda zarezerwowano inne polecenie, a mianowicie "D". Jego sposób użycia jest jednak dokładnie taki sam jak w ProTrackerze i analogicznie możliwe jest uzyskanie efektu zwiększenia lub zmniejszenia głośności dźwięku.

Podsumowując zwróćmy uwagę na to, że powiedzieliśmy dopiero o dwóch poleceniach i to z puli najprostszych, a już teraz widać jak ogromne możliwości kryją w sobie klasyczne "trackery". Nawet dzisiaj jest to dobre narzędzie do uzyskania ciekawych efektów brzmieniowych, a na pewno wielu z nas pamięta jak to wyglądało na początku lat 90-tych, kiedy tego typu edytory muzyczne święciły triumfy. Otrzymaliśmy możliwość pisania muzyki w sposób niespotykany wcześniej, mogliśmy uzyskać jedyne w swoim rodzaju efekty, szczególnie na Amidze, dla której "trackery" były wtedy najbardziej rozwinięte i w połączeniu z możliwościami układu Paula dawały naprawdę potężne narzędzie pracy. Niestety w późniejszym okresie Amiga zaczęła trochę odstawać od reszty świata, ale to zupełnie inna historia.

Co w kolejnym odcinku? Będziemy dalej zgłębiać tajniki poleceń ProTrackera, którego dalej będę traktował jako punkt wyjścia do rozważań. Zajmiemy się poleceniami nieco bardziej skomplikowanymi, których sposób działania trudniej sobie wyobrazić, a lepiej po prostu posłuchać. Zachęcając do własnych eksperymentów życzę owocnej zabawy.

Artykuł oryginalnie pojawił się w trzecim numerze Polskiego Pisma Amigowego.